Verda slik vi kjenner ho

Sidan sommaren har bidragsytarane til den digitale utgåva Verda slik vi kjenner ho utforska kjensla av at verda er i endring, i sjangrar frå journalistikk og essaystikk, til poesi, dramatikk og skjønnlitterær prosa.

Utgåva opna med tre tekstar som liknar reisebrev av ulike slag:

I Svalbard: ei kjærleikserklæring skriv Siri Helle om dei to månadane der ho fekk vere “i mitt eige land og ei anna verd samstundes”. Helle vende heim til fastlandet med dei sterkaste kjenslene, ikkje alle positive. Les essayet hennar om korleis borgarar på Svalbard både er og ikkje er ein del av Noreg.

I den bergenske kortprosaen på hytten fangar Johanne Magnus kjensla av eit kjært barndomsminne. Rett under overflata dirrar noko flyktig og ukjent.

Og i eit fotografisk reisebrev frå USA freistar fotograf David Zadig å fange framandgjeringa og einsemda han opplever etter kvart som den amerikanske draumen endrar seg framføre han.

Det har ikkje vore vanskeleg i 2025 å finne kjelder til uro, sinne og sorg for notid og framtid. Året har vore prega av humanitære og militære kriser, krig og konflikt. I noko som liknar ein ironisk metafor byrja konferansesenteret til det nylege klimatoppmøtet i Brasil å brenne, og semja frå møtet om “a voluntary agreement to begin discussions on a roadmap to an eventual phase out of fossil fuels” har fått klimaforskar Karen O’Brien til å kommentere at hastverket nok ein gong manglar (i nyhendebrev 24.11.25).

Verdspolitikken er spissare enn på lenge, med Russlands invasjonskrig i Ukraina og militær opptrapping i Europa. Her heime kuttar kommunar i offentlege tilbod til barn, unge og eldre, og i Dag og Tid drøftar Per Anders Todal korleis kommunane kan vere i krise når Noreg har 12.000 milliardar på bok.

I Gaza-notat 3.-11. august skriv Elisabeth Eide fram eit tidsbilete om alle dei som har mista livet eller fått kvardagen øydelagt i Gaza i år – og om dei som risikerte livet for å fortelje frå det FNs granskingskomité for dei okkuperte palestinske områda kallar eit folkemord. Eide tematiserer også avmaktskjensla: “Vi må tru det”, skriv ho: “Journalistar, historikarar, kjelder i inn- og utland, aktivistar, alle kan gjere noko.”

Det er også noko av dette dramatikar Marianne Skår set fingaren på i den satiriske Og no over til veret. I den skjønnlitterære teksten møter vi nyheitsankeret og meterologen som rapporterer nyheiter, vêr og forskingsresultat i ein spagat mellom business-as-usual og klimakatastrofar, og vi opplever med dei den kognitive dissonansen som kan oppstå i møte med globale utfordringar - og handlingslamming.

Temaet for utgåva sender nok mange sine tankar mot kriser, men målet har òg vore å seie noko om kva som er kjært med verda slik ho er. Med dagens enorme tilgang på informasjon og nyhende, kan det vere trong for ei påminning om slagsida til nyhendelogikken: Det er media si oppgåve å vere vaktbikkje, og melde om konfliktar og uro. Med andre ord er dei fokuserte mot dei dårlege nyhendene, samstundes som det også skjer ei uendeleg rekke vakre, gode, håpefulle - og heilt vanlege ting i verda.

Kanskje må vi oppsøke desse gode ikkje-nyhendene endå meir aktivt når tidene er tunge? Eit grunnleggande spørsmål i utgåva har også vore kva det er vi vil ta vare på i verda slik vi kjenner ho.

Ein stad å verte påminna det ordinære, underlege og fine, er i forteljekunst. I diktet Søstre skriv til dømes Hanna Sannes Aanonsen om søskenskap. Robert Haugan undrar seg over om å svive rundt i kosmos, og Jogvan Helge Gardar skriv fram ei reise med undring, kunst og menneskemøter i kollasjen Gjestfridom.

Kristina R. Johnsen har laga den tredelte artikkelserien I grenseland, der ho gjennom reportasjar og journalistikk utforskar relasjonane i Noregs grenseområder i nord. Der finn vi forteljingar om kulturelle fellesskap, motstand mot eit skilje mellom “oss” og “dei”, og ein bokbuss som rullar over grenser som var dei av luft.  

I fotoessayet Lovers in a Dangerous Time finn fotograf David Zadig kamplyst og von når tusenvis av amerikanarar i alle aldrar samlar seg i kreative protestar mot Maga-rørsla, og når han kjenner at også han kan delta i denne kraftfulle fellesskapen.

I intervjuet med svensk-samiske Tina Harnesk fortel ho om ein bodskap ein ofte finn i samisk munnleg forteljetradisjon, som er like klok som han er eldgamal. Den handlar om å respektere eigeverdet til både menneske, dyr og natur.

Erling A. W. Flote foreslår at vi let oss inspirere av farmora hans og følger andre oppskrifter enn å gå til åtak, også når det kokar i hovudet framfor ein skjerm med polariserande påstandar. Les essayet Farmor var ikkje på Facebook her.

Og i ein appell for kunsten eigenverdi skriv Fredrik Høstaker om vår ibuande lengt etter at noko vedunderleg skal skje, og om kunst som ein stad for vågar me ikkje visste um.

Alt dette kan du lese i utgåva her. Som eg ofte tykkjer tidsskriftutgåver blir, kjem også denne med glimt av det vonde og det vedunderlege frå verda slik vi kjenner ho - no.