Appell for kunstens eigenverdi

«Korfor i allverda tenker de at akkurat eg skal gjere det?» svarer eg, då Kilden Teater spør om eg kan halde ein appell for kunstens eigenverdi på Arendalsveka. «Det er bra for deg», seier dei, «å sette ord på korfor du gjer det du gjer. Korfor du held på med kunst». Eg kjenner pulsen stige, sveitten begynne å renne og kroppen knyte seg av motvilje og eg svarer: «Klart eg kan gjere det».

Den natta drøymer eg at eg mistar jobben. Eg drøymer at då eg kjem inn på prøvene til stykket vi held på å sette opp, Gengangere, har nokon erstatta meg i rolla som Snekker Engstrand. Og det er ikkje ein gong ein skodespelar som har tatt rolla mi, det er Snekker Andersen. Regissøren argumenterer for at det er betre å velge ein snekkar som publikum kjenner til frå før, enn ein ukjent skodespelar som har drite seg ut på Arendalsveka.

Midt på natta vaknar eg og lovar både Gud, Ibsen og Prøysen at eg skal gjere mitt yttarste for å forsvare kunstens eigenverdi under Kulturdagen på Munken, samlingsstaden for kulturpolitikk under Arendalsveka.

Korfor held eg på med kunst? Korfor er kunst viktig? Korfor klarer eg ikkje å gi eit enkelt svar på dette?

Eg får ikkje til å sove igjen. Så eg går ut på balkongen og ser opp på månen, som eg ofte gjer når hovudet er tankefullt og masete. Og eg seier til meg sjølv at sett frå månen, er jorda ganske lita og mine personlege problem ganske ubetydelege. 

Eg ser for meg at eg heller står på månen denne natta. Og eg tar fram mobilen og googlar bilete av korleis det då ville sett ut rundt meg: Eit aude landskap av stein, fjell og krater. Kor stille og fredeleg det måtte vere. 

Og eg finn ut at dei første nærbileta av månen blei tatt i 1966. Det var  midt i romkappløpet mellom USA og Sovjet. Og sonden Luna 9 blei den første som landa på månen utan å krasje. Og det er Luna 9 som tek dei første bileta av overflata til månen,  som eg no ser på i mi eiga handflate.

Kva skjedde elles i 1966, lurer eg på.

Og eg les at det er første gong det står på ein sigarettpakke at røyking kan vere skadeleg for helsa di og det er året Walt Disney døyr av lungekreft.

Eg les at det er året Indira Gandhi blir statsminister i India og det er nok eit år utan stemmerett for kvinner i Sveits.

Eg les at det er året John Lennon uttalar at Beatles er større enn Jesus, året då ungdommar i Bibelbeltet brenn «Yellow Submarine» på bålet og det året Beatles held sin siste konsert.

Det er eit år USA slepp hundrevis av bomber over Nord-Vietnam. Eit år tusenvis av menneske demonstrerer i gatene.

Og det er året Olav H. Hauge sit ved skrivebordet sitt insti ein fjord i det vestlege Noreg og skriv elleve korte linjer som blir til eit dikt med tittelen «Den draumen».

Og ute på balkongen under månen står eg og les dette diktet høgt for meg sjølv. Diktet eg har lese og høyrt så mange gonger, at eg eigentleg burde kunne det.

Og med openberr dårleg dømmekraft tenker eg at kanskje eg berre skal lese dette diktet i staden for å skrive ein appell? Nei, det kan eg ikkje gjere. Det ville jo vore det mest lettvinte og klisjefylte å gjere for ei forsamling med kunst- og kulturfolk.

For eg er ikkje akkurat aleine om å ha høyrt dette diktet på skulen, i bursdagar, i bryllaup, på opningar, avslutningar, radio, tv og ikkje minst i andre sine appellar. Det er diktet NRK har kåra til Noregs mest populære dikt gjennom tidene. Eit av våre nasjonale klenodium.

Men når dette diktet treff så mange og så breitt, vil det vel seie at diktet fortel noko om oss.

Olav H. Hauge har klart å få eit heilt folk til å bli einige om noko. Ei felles oppleving av det å vere menneske.

Slik eg les desse elleve linjene, handlar dei om det som held oss menneske oppe gjennom våre korte liv på jorda. Det som gjer at vi lever vidare etter motgang, urettferd, krig og katastrofar. At vi menneske ber på ein ibuande lengsel etter at det ein dag skal skje noko vidunderleg. «At me ei morgonstund skal glida inn på ein våg me ikkje har visst um.»

Og eg tenker at dette kanskje er eit svar på korfor eg har valt å halde på med kunst. Kanskje kunstnaren er som ein ambassadør for vågen me ikkje visste um, ein som kan utfordre måten vi ser verda på, vise nye måtar å tenke på,  halde håpet levande. Og eg finn eit sitat av tidlegare operasjef Per Boye Hansen: «Kunst er den staden der vi gjenkjenner oss i det vi ikkje kjenner frå før.» Ja, ambassadøren for den ukjente vågen skal få oss til å vakne, stille spørsmål, bli sjokkert, kjenne ubehag. Eller som forfattaren Susan Sontag skreiv «gjere oss nervøse». 

Ho skreiv òg: «Ved å redusere kunstverket til dets innhald og deretter tolke det, temmer ein kunstverket».

For kunsten lar seg kanskje ikkje eigentleg bli tolka. Kanskje den ikkje kan bli forstått. Iallefall ikkje i eit Excel-ark, i årsoppgåver, strategiplanar og vedtekter. «Bring noko uforståeleg inn i verda», som filosofen Deleuze sa.

Og om vi vil ha kunst i det heile teke, er ambisiøs på vegner av kunsten, må vi la kunstnarar tråkke opp nye vegar. Og kor den vegen går, er det berre kunstnaren sjølv som skal bestemme. Viss ikkje endar vi opp med noko som ikkje kan kallast for kunst, som berre er nok eit sjølvbekreftande produkt.

Og ute på balkongen har det begynt å bli lyst og månen ser gjennomsiktig ut. Eg takkar den for å ha tatt meg med til 1966 denne natta, og tenker at no er det på tide å legge seg. Eg går inn, set meg i sofaen og slår på partileiardebatten frå Arendal.

Dei diskuterer formuesskatt, matprisar, tannhelse, Oljefondet og kven som burde styre landet vårt dei komande åra. Nei, kunst er ikkje det store samtaleemnet i år.

Og mens partileiarane snakkar og snakkar, kjenner eg at augelokka blir tunge og at kroppen smeltar ned i sofaputene. Og eg tenker at appellen for kunstens eigenverdi, den får morgondagen ta seg av.

Og eg høyrer Jonas Gahr Støre ta ordet og seie:
Det er den draumen me ber på

Så bryt Sylvi Listhaug inn og seier:
at noko vedunderleg skal skje,
at det må skje –

Og Erna og Trygve og Kirsti kastar seg på:
at tidi skal opna seg,
at hjarta skal opna seg,
at dører skal opna seg,

Og Guri, Marie, Arild og Dag Inge overtar:
at berget skal opna seg,
at kjeldor skal springa –
at draumen skal opna seg,

Så seier dei alle i kor:
at me ei morgonstund skal glida inn
på ein våg me ikkje har visst um.