Naud lærer naken mann å måle

Publikum blir møtt av ein sofa frå 1960-talet, plassert med ryggen til hovuddelen av utstillinga. Det er ein god start. Det ligg i strandamålerias natur at dei berre er der, i uendeleg mange heimar, rett nok i større grad før enn no.

I Høgsalen på Kunstmuseet heng dei tett i tett oppover veggen og vidare langs taket. Det skaper ei kjensle av overflod og gir dessutan rom for at utstillinga kan vekse i takt med at folk låner ut måleri frå sine eigne heimar; ein viktig premiss for innsamlinga.

Monteringa tvingar deg til å sjå opp på måleria og hever dei på eit vis.

Midt imot heng eitt einsleg strandamåleri i ein søyleboge, drapert med metervis av fløyel, eit herleg, surrealistisk jåleri. Det er omtrent her eg begynner å flire, og det skal eg halde fram med ei god stund. Det er mykje å more seg over.

Søyleinstallasjonen speler på korleis Mona Lisa blei synt fram i 1952 under 500-årsjubileet for Leonardo da Vinci og stiller ifølgje programmet spørsmålet: Kunne strandamåleriet ha hengt i Louvre-museet i Paris? Kva er kunst, og kva er ikkje kunst?

Det tredje og siste elementet heng midt i rommet: eit fuglebur med sukkerbitar inni. Eg forstår det slik at det er ein kommentar, og gåta blir med meg gjennom resten av museumsbesøket. Utstillinga held fram med ein interaktiv del, der publikum kan prøve å måle sjølv, og eit videointervju med ein av målarane. I tillegg er ein heil etasje vigd kunstnarkollektivet Alt Går Bra sine eigne refleksjonar over materialet.

Ei kunstnarleg flodbølgje

Det kan kallast eit industrieventyr av sunnmørske dimensjonar, berre at det skjedde i ei bygd i Hardanger og ikkje i Grandiosa-bygda.

Strandamålarane utvikla ein karusell for å masseprodusere måleri i stor skala. I granskinga si har kunstnarkollektivet Alt Går Bra funne ut at rundt tjue småbrukarar og fiskarar frå bygda Stranda i Lindås kommune produserte ein halv million måleri i eit land med tre millionar innbyggarar. Dei måla etter same «oppskrift», og dei var aktive i eit par tiår etter krigen. Måleria vart selde av omreisande agentar, og dei kosta såpass lite at folk kunne ta seg råd.

Det er grunn til å tru at tusenkunstnarane fekk til salt i grauten.

La tankane ri på bølgja

Når ein først kjem over kvantiteten, er det tid for å sjå nærare på kvaliteten. Måleria er variasjonar over same tema: den raude hytta på holmen, vassflata som drar blikket innover, dei gamle fjella i syningom, robåten, seglbåten og svanar i par. Med nokre snødekte unntak er det vår og sommar over heile linja. Kitch så det held.

Måleria er eit lite målekurs, ein studie av perspektiv, men ups! Der gjekk det skeis. Huskonstruksjonen tar eit kvantesprang frå nasjonalromantikk til kubisme, og ein stor kampestein ser mest av alt ut som ein UFO. Dei fleste elementa speglar seg i vatnet, det vil seie, alle med unntak av eitt: hyttene. Det er freistande å lese det som ein kommentar på at hyttedraumen er ein illusjon, men den tolkinga må nok stå for eiga rekning. Dette er på alle måtar ei utstilling som får assosiasjonane til å boble (over).

Eit veldig smart svar

Måleria ser ut til å vere laga av alt frå kulturskuleelevar til vil-vere-Nerdrum-elevar, nokre signerte og andre ikkje. Men er dei kunst?

Sirkelen blir slutta tilbake ved sukkerbitane og fugleburet. Eg blir overivrig i jakta på å løyse gåta. Er kunsten i bur? Blir det i søtaste laget? Har den døde hanen til Picasso noko som helst med saka å gjere? (Her er svaret positivt nei.)

Det er då eg legg merke til at også denne delen av utstillinga har ein informasjonplakett. På den står det at verket er ei fri gjenskaping av Marcel Duchamps «Why not Sneeze, Rose Sélavy?». Eg skal ikkje røpe heile poenget, men enkelte veit kanskje at Duchamp var ein av meistrane frå dadaismen. Det var han som teikna bart på Mona Lisa og fekk stilt ut eit opp-ned urinal. Fugleburet hans var eit triks. Så då har du ein inngang til analyse, viss du ønsker.

Eg må innrømme at eg liker å få denne nøtta å tygge på. På fiffig vis klarer utstillinga å få meg til å gå rundt og drøfte mitt eige forhold til kunst. Men det er også her eg begynner å tvile.

Den vanskelege balansegangen

Tilsikta eller ei blir fugleburet ein kommentar på betraktaren. Må ein verkeleg kunne kunsthistoria på rams, eventuelt bruke Google, for å forstå? I ønsket om å kommentere den kunstnarlege verdien av dei folkelege strandamåleria kan det nesten verke som om kunstnarkollektivet har gått i stikk motsett grøft; den grøfta der dei skuleflinke møtest for å overgå kvarandre.

Kjensla blir ikkje mindre oppe i fjerde etasje, der eit videointervju med den eine målaren blir spelt av. For ein herleg type! Han ser ikkje på seg sjølv som kunstnar, det gjorde visstnok ingen av strandamålarane, men han gjer sitt beste for å henge med i den kunstfaglege samtalen han blir invitert med på. Og det er her fliret mitt flatar ut. Eg trur det er fordi eg ikkje lenger er sikker på om eg ler med eller av han, og det er ei ubehageleg kjensle.

Humoren står i kontrast til verdien kjøparane la i måleria og affeksjonsverdien mange føler for dei i dag. Berre synet av dei er nok til at vi formeleg kjenner lukta av vaflar frå barndommens besøk hos eldre slektningar. Då bevegar vi oss inn på dei «tuftene» som seier noko om kven vi er, og dei færraste liker å bli ledd av.

Ein slags epilog

I byrjinga av mai opna del to av utstillinga. Den første delen er kalla «Stig på!», den andre har fått namnet «Ovanpå». Og det er der, i dei øvre gemakka så å seie, at utstillinga får endå eit lag.

Kunstnarkollektivet Alt Går Bra har gjort eit imponerande utforskingsarbeid med å kartlegge ein smått surrealistisk del av kunsthistoria. Dei dokumenterer eit fenomen og lagar kunst av det, og slik sett må utstillinga forståast som ei blanding av forskingsformidling og kunst. Den kombinasjonen er både leiken og lærerik, og styrken ligg nettopp i alle laga.

Alt i alt er utstillinga vel verdt eit besøk. Ta gjerne med deg nokre venner og gjer det til ein «playdate» for vaksne.