Ein ronsonaut på odyssé

Dette er ei reise i mi eiga forteljing og i forteljinga til kvinnene som kom før meg. Kvar generasjon har ulike draumar og vilkår, men er del av den same forteljinga som eg kallar «Herland. Hennar land.» Dette er ein prøvetur.

Herland er eit typisk fiskevær, der nokre ekstraordinære ting har funne stad. Landet ligg omtrent så langt vest i Norge som det er mogleg å komme, og innbyggjarane må ta spenntak mot dei kalde vindane og det salte regnet. Her bygde og budde tre generasjonar kvinner innanfor ein radius på 300 meter. I dag står berre husa igjen etter dei, som siste punktum.

Det brukte å vere ein travel stad. Rutebåten la til kvar dag, og i nærare hundre år sysselsette krabbefisket både kvinner og menn. Løkelandskrabben var å få kjøpt i dei største hamnene verda rundt. No er hermetikkfabrikken nedbrend.

Oldemor mi var eit varmt menneske. Ingen fór svoltne frå hennar bord, heller ikkje nabokona som forsynte seg frå spiskammerset i smug. Agnes hadde ein ektemann som kyste henne i påsyn av andre, og det var såpass uvanleg at det er det vi hugsar henne for.

Besta ville halde tritt med den nye tida. Ho likte ikkje gamle ting og var sjeleglad ho fekk bytt ut den vedfyrte komfyren, sjølv om den viktigaste varmekjelda i huset forsvann i same slengen. Ved den elektriske komfyren stod Margit og smilte, bak rimfrosne glas.

Mamma hadde eit skarpt hovud, men ingen pengar til utdanning. Ho møtte far min, ein kaptein på store oljetankarar som gjekk i trafikk til Rotterdam, New York og Den persiske bukt. Ho følgde han ut på havet. Mary Gun; ikkje alle klarte å uttale namnet hennar. No kunne ho kjøpe så mange nylonstrømper ho ville, men varme var dei ikkje.

Og her startar mi eiga historie, side om side med storebroren min.

Eg definerer meg sjølv i kraft av motsetjingar. «Mor mi tok inga utdanning, så det skal eg» og «eg vil ikkje ha bunad slik som alle andre.» Stylar eg mamma sin heimesydde bunad med skinnhue og slagstøvlar, får eg på bakvendt vis sagt noko om kven eg er.

Eg er ein «ronsonaut» som legg ut på odyssé i hennar land. Hennar land er ein tilstand like mykje som ein geografisk plass. Ein kan komme frå Kautokeino og Dakar og vere frå hennar land. Vi som er herifrå, deler eit band.

Ronson Escort hadde ein kort gullalder blant husmødrer på 1960-talet. Hårtørkaren vart marknadsført som «eit apparat som krev verken armar eller merksemd, slik at du står fritt til å lage mat og vaske hus». Som portabel eining er den imidlertid ubrukeleg på grunn av den korte skøyteleidninga. Eg burde kanskje ha funne meg ei betre rustning?

Inni hjelmen er det varm luft og krøllete tankar. Kan det ha nokon verdi for andre at eg slepp dei laus? No blir eg usikker, det følest ubehageleg å ta så stor plass. Så hugsar eg: Det er ikkje uvanleg å ha dårleg sjølvbilde når ein veks opp i Hennar land. “Dette er barn med grunnleggande og vedvarande smerte.”* Eg kan ikkje la det stogge meg.

Eg trur eg må starte med han. I kjærleiksbreva skriv han så fint om livet dei skal få i lag. Fleire hundre brev skriv han, og mamma gøymer dei i eit hemmeleg rom i toalettkommoden. Pappa får det til i teorien.

Mitt første minne: Eg hoppar frå helle til helle utanfor stovevindauga, som i transe. Eg kan høyre dei. Eg er kledd i ein turkis og svart kjole, og i fotoalbumet ser eg at kjolen er i bruk i mitt fjerde år.

Alltid vondt i magen, kroppen fører rekneskap. Ein gong eg kjem heim med ei venninne, møter han oss i døra. Han kastar alle skoa i vindfanget ut etter oss – og til slutt kjem steikepanna.

Dei vaksne har nok med sine eigne problem, og eg vert ein tenar. Dei får slipe behova sine som knivar på kroppen min, men kuttar aldri over bandet som held meg fast til dei så klamt og ekkelt.

Eg vil vekk, så langt unna eg kan komme. Gjere det motsette av det som er forventa av meg. Kaste vekk dei gamle tinga frå hennar land.

Kanskje er det slik at ein ikkje kan kaste vekk éin og éin følelse. Fortrenger ein redsel og sinne, klarer ein heller aldri å bli heilt glad. Ein kastar seg ut i livet, berre for å lande på same stad.

Viss målet med odysseen er å bryte med min eigen arv, så er eg nok ikkje framme. Men eg trur eg har funne ein utskytingsrampe for framtidige forsøk. Er du sjølv i ein situasjon du lurer på om du bør komme deg ut av? Då hjelper det kanskje å tenke at ei anna er i slagstøvlane dine, ei dotter eller ein tanteunge. Kva vil du at ho skal gjere? Jau, vil du ikkje at ho skal plugge ut skøyteleidninga og ta sats?

* Kjelde: Regionalt ressurssenter om vold, traumatisk stress og selvmordsforebygging